Vorige maand schreef ik mijn nieuwe artist statement waarin ik bruut eerlijk ben tegenover mijzelf. Een onverwacht maar mooi gevolg is dat ik daardoor op een andere manier naar mijn oude werk kijk.
In augustus dit jaar sta ik drie donderdagavonden op de kunstmarkt in Bergen (14, 21 en 28 augustus, 16.30-21.00 rondom de Ruinekerk). Dat geeft me de mogelijkheid om drie keer iets anders te laten zien. En waarom zouden dat geen oude series kunnen zijn? Dit keer bekeken met een nieuwe blik.
Happy Habits (2020)
Mijn allereerste serie collage is Happy Habits uit 2020. In 2019 startte ik de heling van mijn innerlijke kind (ook wel reparenting genoemd) met het boek “Het helen van je innerlijke kind” van Susanne Huhn. Dat was een hele goede start, omdat het een vriendelijke en laagdrempelige manier was om in contact te komen met afgewezen delen van mijzelf. Dat jaar las ik ook “De moed van imperfectie” van Brene Brown, waarin Brown nieuwe manieren beschrijft van omgaan met onzekerheid, kwetsbaarheid en falen. Daardoor ontdekte ik zeer beknellende en afkeurende overtuigingen in mijzelf die ik kon herleiden naar de christenfundamentalistische denkbeelden uit de vrijgemaakt gereformeerde kerk waar mijn oma onderdeel van uitmaakte. Minder ronduit gevaarlijk of niet al te snugger klinkend, maar daardoor geniepiger, want nog steeds emotionele incest, waren de ideeen van de zogenaamde ‘relationele theologie’, uitgedragen en gepraktiseerd binnen de sekte waarin ik opgroeide. Dus bracht ik alle verstikkende aangeleerde waarheden in kaart (het werd uiteindelijk een flinke lijst) en zette er nieuwe, gezonde overtuigingen tegenover.
De nieuwe overtuigingen, varierend van flexibiliteit tot plezier en spontaniteit, verwerkte ik tot de collageserie Happy Habits. Ik beschreef elke nieuwe soort van gedrag en maakte er inkttekeningen overheen en op de achterkant. Zo ontstond een verzameling scrapbook-achtige pagina’s die ik aanvulde met potlood- en ecolinetekeningen. Zie hier het resultaat:
Terugkijkend met de kennis van nu, zie ik in deze Happy Habits serie duidelijk een vorm van cognitieve therapie. Het idee erachter is leuk, maar het zet op den duur totaal geen zoden aan de dijk, omdat je alleen maar in je hoofd blijft. Een klassiek probleem als het gaat om diagnosticering en behandeling van mensen met complex posttraumatisch stressyndroom (C-PTSS). Ik probeerde op een nieuwe manier met dingen om te gaan, maar was nog steeds volledig afgesloten van mijn gevoel en van mijn lichaam. Terwijl: the body keeps the score en de onderliggende patronen en structurele dissociatie bleven ongemoeid.
Toch is deze serie collages wel degelijk een start van iets nieuws, van het openen van de beerput en er niet langer van weglopen. Dankzij mijn nieuwe artist statement ligt er dus een nieuw referentiekader waarbinnen ik mijn portfolio op een nieuwe manier kan begrijpen. Een ander voorbeeld daarvan zijn de series New Beginnings en Glimpses of Ink.
New Beginnings en Glimpses of Ink (beide 2021)
Misschien dat ik de overgang naar mijn nieuwe overtuigingen extra luister wilde bijzetten, misschien dat het kwam door het einde van de covid-pandemie, maar in 2021 maakte ik de serie New Beginnings. Een nieuw atelier, een nieuw huis, een nieuw dorp, en een nieuwe manier van weer met elkaar samenleven na ruim een jaar van sociale distantie. Het werd een serie A3 collages met veel rood, felroze en blauw:
Als ik ze nu bekijk zie ik vooral veel woeligheid, alsof in elke individuele collage een storm woedt, dan wel op zee of op land. En ja, de zon komt op, er beginnen voorzichtig dingen te groeien en misschien wel wortel te schieten, maar de schaduw is er ook en alles moet zich staande weten te houden in windkracht 10.
De serie Glimpses of Ink, die ik maakte direct na New Beginnings vertelt een ander verhaal:
Het lijkt alsof de allerscherpste randjes eraf zijn. De schaduw heeft meer ruimte gekregen. Alle collages zijn opgebouwd vanuit de schaduw. Alsof mijn werk me wil teruggeven: je kleuren komen uit het donker, wanneer ga je daar eens induiken? De titel die ik deze serie gaf, glimpen van inkt, oftewel glimpen van zwart, voelt nu ook anders. Alsof ik wil zeggen dat mijn schaduw overal doorheen piept. Dat als ik het niet recht durft aan te kijken, de schadelijke gevolgen van mijn verleden altijd van invloed zullen zijn op mijn huidige realiteit.
Dat was dus alweer vier jaar geleden. Inmiddels heb ik met de serie Nachttuin mijn eerste inkt-op-inkt collages gemaakt. Geen kleur, geen verf. Schaduw op schaduw op schaduw. Of, zoals ik het eerder al eens noemde: een diepe duik naar het hart van mijn familiesysteem. Daarvoor moest blijkbaar eerst mijn moeder sterven. Blijkbaar was het te zwaar om mijn moeder in de ogen te kijken en te zeggen: je hebt me met je naïviteit in gevaar gebracht door psychische patienten als oppas in te zetten. Wie heeft er meer schuld? De zieke geest die mij seksueel misbruikte toen ik zeven jaar was of mijn ouders die het een goed idee leek om hun kind bij zo’n type te droppen? En vervolgens geen aangifte doen. Want stel je toch eens voor dat de hele “leefgemeenschap” opgedoekt zou moeten worden, omdat ze onder het mom van het helpen van mensen die sociaal en maatschappelijk vastliepen, een voedingsbodem voor seksueel misbruik van kwetsbare kinderen creëerden? Hadden ze überhaupt enig benul van wat ze daar aan het doen waren met z’n allen? De ironie ten top. Het toneelstuk was belangrijker dan mijn lichamelijke integriteit. Het sprookje dat ze zichzelf vertelden over hun rol van heropvoeders en de resultaten daarvan was belangrijker dan de daadwerkelijke realiteit en het gevaar voor al hun kinderen. Dat kan ik nu pas zelf onder ogen zien. Kon mijn moeder het ooit ook?
Collagist
Mijn schilderdocent Wycher Noord adviseerde me al in 2018 om collages te gaan maken. Om te kunnen spelen met composities. Om kleurencombinaties en vormen uit te proberen alvorens ze te schilderen. Toch duurde het uiteindelijk tot 2020 voordat ik dat ook daadwerkelijk ging doen en direct na mijn eerste collages begreep ik niet waarom ik daar zolang mee had gewacht. Nu begrijp ik dat wel. Laag over laag over laag. Complexe gehelen waarbij iedere laag op de andere inspeelt. Waarbij soms dingen wel werken en soms juist helemaal niet. Ik vind het heel passend dat toen ik begon met het helen van de structurele dissociatie van mijn psyche en dus in contact kwam met alle verschillende delen van mij, ik er klaar voor was om ook in mijn kunst op zoek te gaan naar de som der delen. Naar hoeveel lagen je kunt toevoegen en nog steeds een mooi geheel kunt neerzetten. Hoeveel kinddelen, vechtdelen, daderimiterende delen en Apparently Normal Parts mogen er aan het licht komen zodat ze allemaal kunnen integreren in één geheelde psyche?
Hoe verder ik kom in mijn heling, hoe meer lagen ik aan mijn collages durf toe te voegen. En hoe avontuurlijker ik daarin word. Bestonden mijn eerste collages in 2020 soms maar uit 2 lagen, onderstaande collages uit 2025 bestaan respectievelijk uit 7 en 15 lagen (Francine is al twee weken “aan het lijmen…”xd). Wie had dat kunnen bedenken? Ik ben niet meer bang voor diepgang, complexiteit, voor schaduw, onduidelijkheid of voor dat het “teveel” wordt.
Dit was het eerste deel in serie blogs met Nieuwe blik op oud werk. Binnenkort kijk ik naar mijn serie Majorelle schilderijen uit 2018.